1. Paṭhamo Paricchedo

1. Paṭhamo paricchedo

Rūpasaṅkhepo

3.

Saccāni paramatthañca, sammutiñcāti dve tahiṃ;

Thaddhabhāvādinā ñeyyaṃ, saccaṃ taṃ paramatthakaṃ.

4.

Sannivesavisesādiñeyyaṃ sammuti taṃ dvayaṃ;

Bhāvasaṅketasiddhīnaṃ, tathattā saccamīritaṃ.

5.

Paramattho sanibbānapañcakkhandhettha rāsito;

Khandhattho ca samāsetvā, vuttotītādibhedanaṃ.

6.

Vedanādīsupekasmiṃ, khandhasaddo tu ruḷhiyā;

Samuddādekadese tu, samuddādiravo yathā.

7.

Tattha sītādiruppattā, rūpaṃ bhvāpānalānilaṃ;

Bhūtaṃ kathinadavatāpacanīraṇabhāvakaṃ.

8.

Cakkhu sotañca ghānañca, jivhā kāyo pabhā ravo;

Gandho rasojā itthī ca, pumā vatthu ca jīvitaṃ.

9.

Khaṃ jāti jaratā bhaṅgo, rūpassa lahutā tathā;

Mudukammaññatā kāyavacīviññatti bhūtikaṃ.

10.

Cakkhādī daṭṭhukāmādihetukammajabhūtikā;

Pasādā rūpasaddādī, cakkhuñāṇādigocarā.

11.

Ojā hi yāpanā itthipumaliṅgādihetukaṃ;

Bhāvadvayaṃ tu kāyaṃva, byāpi no sahavuttikaṃ.

12.

Nissayaṃ vatthu dhātūnaṃ, dvinnaṃ kammajapālanaṃ;

Jīvitaṃ uppalādīnaṃ, udakaṃva ṭhitikkhaṇe.

13.

Khaṃ rūpānaṃ paricchedo, jātiādittayaṃ pana;

Rūpanibbatti pāko ca, bhedo ceva yathākkamaṃ.

14.

Lahutādittayaṃ taṃ hi, rūpānaṃ kamato siyā;

Adandhathaddhatā cāpi, kāyakammānukūlatā.

15.

Abhikkamādijanakacittajassānilassa hi;

Vikāro kāyaviññatti, rūpatthambhādikāraṇaṃ.

16.

Vacībhedakacittena, bhūtabhūmivikāratā;

Vacīviññattupādinnaghaṭṭanasseva kāraṇaṃ.

17.

Rūpamabyākataṃ sabbaṃ, vippayuttamahetukaṃ;

Anālambaṃ parittādi, iti ekavidhaṃ naye.

18.

Ajjhattikāni cakkhādī, pañceteva pasādakā;

Vatthunā vatthu tāneva, dvārā viññattibhī saha.

19.

Sesaṃ bāvīsati cekavīsa vīsati bāhiraṃ;

Appasādamavatthuṃ ca, advārañca yathākkamaṃ.

20.

Pasādā pañca bhāvāyu, indriyanindriyetaraṃ;

Vināpaṃ ādito yāva, rasā thūlaṃ na cetaraṃ.

21.

Aṭṭhakaṃ avinibbhogaṃ, vaṇṇagandharasojakaṃ;

Bhūtaṃ taṃ tu vinibbhogamitaranti viniddise.

22.

Aṭṭhārasādito rūpā, nipphannaṃ tu na cetaraṃ;

Phoṭṭhabbamāpavajjaṃ tu, bhūtaṃ kāme na cetaraṃ.

23.

Sekkhasappaṭighāsekkhapaṭighaṃ dvayavajjitaṃ;

Vaṇṇaṃ taditaraṃ thūlaṃ, sukhumañceti taṃ tidhā.

24.

Kammajākammajaṃnevakammākammajato tidhā;

Cittojautujādīnaṃ, vasenāpi tidhā tathā.

25.

Diṭṭhaṃ sutaṃ mutañcāpi, viññātaṃ vata cetasā;

Ekamekañca pañcāpi, vīsati ca kamā siyuṃ.

26.

Hadayaṃ vatthu viññatti, dvāraṃ cakkhādipañcakaṃ;

Vatthu dvārañca sesāni, vatthu dvārañca no siyā.

27.

Nipphannaṃ rūparūpaṃ khaṃ, paricchedotha lakkhaṇaṃ;

Jātiādittayaṃ rūpaṃ, vikāro lahutādikaṃ.

28.

Yathā saṅkhatadhammānaṃ, lakkhaṇaṃ saṅkhataṃ tathā;

Paricchedādikaṃ rūpaṃ, tajjātimanatikkamā.

29.

Kammacittānalāhārapaccayānaṃ vasenidha;

Ñeyyā pavatti rūpassa, piṇḍānañca vasā kathaṃ.

30.

Kammajaṃ sendriyaṃ vatthu, viññatti cittajā ravo;

Cittaggijo lahutādittayaṃ cittānalannajaṃ.

31.

Aṭṭhakaṃ jāti cākāso, catujā jaratā khayaṃ;

Kutoci neva jātaṃ tappākabhedaṃ hi taṃ dvayaṃ.

32.

Jātiyāpi na jātattaṃ, kutociṭṭhakathānayā;

Lakkhaṇābhāvato tassā, sati tasmiṃ na niṭṭhiti.

33.

Kammacittānalannehi, piṇḍā nava ca satta ca;

Cattāro dve ca viññeyyā, sajīve dve ajīvake.

34.

Aṭṭhakaṃ jīvitenāyunavakaṃ bhāvavatthunā;

Cakkhādī pañca dasakā, kalāpā nava kammajā.

35.

Suddhaṭṭhaviññattiyuttanavakopi ca dasako;

Suddhasaddena navako, lahutādidasekako.

36.

Viññattilahutādīhi, puna dvādasa terasa;

Cittajā iti viññeyyā, kalāpā satta vā cha vā.

37.

Suddhaṭṭhaṃ saddanavakaṃ, lahutādidasekakaṃ;

Saddenalahutādīhi, caturotujakaṇṇikā.

38.

Suddhaṭṭhalahutādīhi, annajā dvetime nava;

Satta cattāri dve ceti, kalāpā vīsatī dvibhi.

39.

Tayaṭṭhakā ca cattāro, navakā dasakā nava;

Tayo dveko ca ekena, dasa dvīhi ca tīhi ca.

40.

Catunnampi ca dhātūnaṃ, adhikaṃsavasenidha;

Rūpabhedotha viññeyyo, kammacittānalannajo.

41.

Kesādimatthaluṅgantā, pathavaṃsāti vīsati;

Pittādimuttakantā te, jalaṃsā dvādasīritā.

42.

Yena santappanaṃ yena, jīraṇaṃ dahanaṃ tathā;

Yenasitādipākoti, caturaṃsānalādhikā.

43.

Uddhādhogamakucchiṭṭhā, koṭṭhāseyyaṅgasāri ca;

Assāsoti ca viññeyyā, chaḷaṃsā vāyunissitā.

44.

Pubbamuttakarīsañcudariyaṃ caturotujā;

Kammā pācaggi cittamhā-ssāsoti chapi ekajā.

45.

Sedasiṅghānikassu ca, kheḷo cittotusambhavā;

Dvijā dvattiṃsa koṭṭhāsā, sesā eva catubbhavā.

46.

Ekajesvādicatūsu, utujā caturaṭṭhakā;

Jīvītanavako pācessāse cittabhavaṭṭhako.

47.

Dvijesu manatejehi, dve dve honti panaṭṭhakā;

Sesatejānilaṃsesu, ekekamhi tayo tayo.

48.

Aṭṭhakojamanaggīhi, honti aṭṭhasu kammato;

Aṭṭhāyunavakā evaṃ, ime aṭṭha catubbhavā.

49.

Catuvīsesu sesesu, catujesuṭṭhakā tayo;

Ekekamhi ca viññeyyā, piṇḍā cittānalannajā.

50.

Kammajā kāyabhāvavhā, dasakāpi siyuṃ tahiṃ;

Catuvīsesu aṃsesu, ekekamhi duve duve.

51.

Pañcāpi cakkhusotādī, padesadasakā puna;

Navakā saddasaṅkhātā, dveticcevaṃ kalāpato.

52.

Tepaññāsa dasekañca, navuttarasatāni ca;

Dasakā navakā ceva, aṭṭhakā ca siyuṃ kamā.

53.

Sekapañcasataṃ kāye, sahassaṃ taṃ pavattati;

Paripuṇṇindriye rūpaṃ, nipphannaṃ dhātubhedato.

54.

Cittuppāde siyuṃ rūpa-hetū kammādayo pana;

Ṭhiti na pāṭhe cittassa, na bhaṅge rūpasambhavo.

55.

‘‘Aññathattaṃ ṭhitassā’’ti, vuttattāva ṭhitikkhaṇaṃ;

Atthīti ce pabandhena, ṭhiti tattha pavuccati.

56.

Atha vā tikkhaṇe kammaṃ, cittamattudayakkhaṇe;

Utuojāttano ṭhāne, rūpahetū bhavanti hi.

57.

Seyyassādikkhaṇe kāya-

Bhāvavatthuvasā tayo;

Dasakā hontibhāvissa,

Vinā bhāvaṃ duve siyuṃ.

58.

Tato parañca kammaggicittajā te ca piṇḍikā;

Aṭṭhakā ca duve pubbe, vuttavuttakkhaṇe vade.

59.

Kālenāhārajaṃ hoti, cakkhādidasakāni ca;

Catupaccayato rūpaṃ, sampiṇḍevaṃ pavattati.

60.

Taṃ sattarasacittāyu, vinā viññattilakkhaṇaṃ;

Santatāmaraṇā rūpaṃ, jarādiphalamāvahaṃ.

61.

Bhaṅgā sattarasuppāde, jāyate kammajaṃ na taṃ;

Taduddhaṃ jāyate tasmā, takkhayā maraṇaṃ bhave.

62.

Āyukammubhayesaṃ vā, khayena maraṇaṃ bhave;

Upakkamena vā kesañcupacchedakakammunā.

63.

Opapātikabhāvissa, dasakā satta kammajā;

Kāme ādo bhavantaggijāhi pubbeva bhūyate.

64.

Ādikappanarānañca, apāye andhakassa ca;

Badhirassāpi ādo cha, pubbevetarajā siyuṃ.

65.

Tatthevandhabadhirassa, pañca honti abhāvino;

Yuttiyā idha viññeyyā, pañca vā caturopi vā.

66.

Cakkhādittayahīnassa, caturova bhavantiti;

Vuttaṃ upaparikkhitvā, gahetabbaṃ vijānatā.

67.

Rūpe jīvitachakkañca, cakkhādisattakattayaṃ;

Pañca cha utucittehi, pañca chāsaññinaṃ bhave.

68.

Pañcadhātvādiniyamā, pāṭhe gandharasojanaṃ;

Nuppatti tattha bhūtānaṃ, aphoṭṭhabbapavattinaṃ.

69.

Thaddhuṇhīraṇabhāvova, natthi dhātvādikiccato;

Aññaṃ gandhādīnaṃ tesaṃ, takkiccenopaladdhito.

70.

Rūpe sappaṭighattādi, tattha ruppanatā viya;

Ghaṭṭanañca ravuppādassaññatthasseva hetutā.

71.

Icchitabbamimekantamevaṃ pāṭhāvirodhato;

Atha vā tehi viññeyyaṃ, dasakaṃ navakaṭṭhakaṃ.

72.

Sabbaṃ kāmabhave rūpaṃ, rūpe ekūnavīsati;

Asaññīnaṃ dasa gandharasojāhi ca brahmunaṃ.

Iti saccasaṅkhepe rūpasaṅkhepo nāma

Paṭhamo paricchedo.