2. Bhūkaṇḍa
MAIN CONTENT
2. Bhūkaṇḍa
2. Puravagga
Puraṃ nagara mitthī vā, ṭhānīyaṃ puṭabhedanaṃ;
Thiyaṃ tu rājadhānī [rājaṭhānī (ṭī.)] ca, khandhāvāro bhave tha ca.
Sākhānagara maññatra, yaṃ taṃ mūlapurā puraṃ;
Bārāṇasī ca sāvatthi, vesālī mithilā, ḷavī.
Kosambu, jjeniyo takka, silā campā ca sāgalaṃ;
Susumāragiraṃ [saṃsumāra (ṭīkā)] rāja, gahaṃ kapilavatthu ca.
Sāketa, mindapatthañco, kkaṭṭhā pāṭaliputtakaṃ;
Jetuttarañca saṅkassaṃ, kusinārādayo purī.
Racchā ca visikhā vuttā, rathikā vīthi cāpyatha;
Byūho racchā anibbiddhā, nibbiddhā tu pathaddhi ca.
Catukkaṃ caccare magga, sandhi siṅghāṭakaṃ bhave;
Pākāro varaṇo cātha, udāpo [uddāpa, uddāpa] upakārikā.
Kuṭṭaṃ tu bhitti nārī tha, gopuraṃ dvārakoṭṭhako;
Esikā indakhīlo ca, aṭṭo tvaṭṭālako bhave.
Toraṇaṃ tu bahidvāraṃ, parikhātu ca dīghikā;
Mandiraṃ sadanā, gāraṃ, nikāyo nilayā, layo.
Āvāso bhavanaṃ vesmaṃ, niketanaṃ nivesanaṃ;
Gharaṃ gahañcā, vasatho, saraṇañca patissayo.
Okaṃ sālā khayo vāso, thiyaṃ kuṭi vasatya’pi;
Gehañcā, nitthi sadumaṃ, cetiyā, yatanāni tu.
Pāsādo ceva yūpo tha, muṇḍacchado ca hammiyaṃ;
Yūpotu gajakumbhamhi, hatthinakho patiṭṭhito.
Supaṇṇavaṅkacchadana, maḍḍhayogo siyā tha ca;
Ekakūṭayuto māḷo,
Pāsādo caturassako.
Sabhāyañca sabhā cātha, maṇḍapaṃ vā janālayo;
Atho āsanasālāyaṃ, paṭikkamana mīritaṃ.
Jinassa vāsabhavana, mitthī gandhakuṭi pyatha;
Thiyaṃ rasavatī pāka, ṭṭhānañceva mahānasaṃ.
Āvesanaṃ sippasālā, soṇḍā tu pānamandiraṃ;
Vaccaṭṭhānaṃ vaccakuṭi, munīnaṃ ṭhāna massamo.
Paṇyavikkayasālā ku, āpaṇo paṇyavīthikā;
Udosito bhaṇḍasālā, caṅkamanaṃ tu caṅkamo.
Jantāgharaṃ tvaggisālā, papā pānīyasālikā;
Gabbho ovarako vāsā, gāraṃ tu sayaniggahaṃ.
Itthāgāraṃ tu orodho, suddhanto’ ntepurampi ca;
Asabbavisayaṭṭhānaṃ, raññaṃ kacchantaraṃ mataṃ.
Sopāno vā’rohaṇañca,
Nisseṇī sā, dhirohiṇī;
Vātapānaṃ gavakkho ca, jālañca sīhapañjaraṃ.
Ālokasandhi vutto tha, laṅgī’tthī paligho bhave;
Kapisīso, ggalatthambho, nibbaṃ tu chaddakoṭiyaṃ.
Chadanaṃ paṭalaṃ chadda, majiraṃ caccaro, ṅgaṇaṃ;
Paghāno paghanā, lindo, pamukhaṃ dvārabandhanaṃ.
Piṭṭhasaṅghāṭakaṃ dvāra, bāhā kūṭaṃ tu kaṇṇikā;
Dvārañca paṭihāro tha, ummāro dehanī, tthiyaṃ.
Eḷako indakhīlo tha, thambho thūṇo pumitthiyaṃ;
Pāṭikā, ḍḍhendupāsāṇe, giñjakā tu ca iṭṭhakā.
Valabhicchādidārumhi, vaṅke gopānasī, tthiyaṃ;
Kapotapālikāyaṃ tu, viṭaṅko nitthiyaṃ bhave.
Kuñcikāvivaraṃ tāḷa, cchiggalo pyatha kuñcikā;
Tāḷo’vāpuraṇaṃ cātha, vedikā vedi kathyate.
Saṅghāto pakkhapāso ca, mandiraṅgā tulā api;
Thiyaṃ sammujjanī ceva, sammajjanī ca sodhanī.
Saṅkaṭīraṃ tu saṅkāra, ṭṭhānaṃ saṅkārakūṭakaṃ;
Atho kacavaro, klāpo, saṅkāro ca kasambupi.
Gharādibhūmi taṃ vatthu, gāmo saṃvasatho tha so;
Pākaṭo nigamo bhoga, maccādibhyo dhi tūdito [‘adhibhū’ti īrito kathito (ṭī.)].
Sīmā ca mariyādā tha,
Ghoso gopālagāmakoti.
Puravaggo niṭṭhito.
3. Naravagga
Manusso mānuso macco, mānavo manujo naro;
Poso pumā ca puriso,
Poriso pyatha paṇḍito.
Budho vidvā vibhāvī ca, santo sappañña kovidā;
Dhīmā sudhī kavi byatto, vicakkhaṇo visārado.
Medhāvī matimā pañño, viññū ca vidūro vidū;
Dhīro vipassī dosaññū, buddho ca dabba viddasu.
Itthī sīmantinī nārī, thī vadhū vanitā, ṅganā;
Pamadā sundarī kantā, ramaṇī dayitā, balā.
Mātugāmo ca mahilā, lalanā bhīru kāminī;
Kumārikā tu kaññā tha, yuvatī taruṇī bhave.
Mahesī sābhisekāññā,
Bhoginī rājanāriyo;
Dhavatthinī tu saṅketaṃ, yāti yā sā, bhisārikā.
Gaṇikā vesiyā vaṇṇa, dāsī nagarasobhinī;
Rūpūpajīvinī vesī, kulaṭā tu ca bandhakī.
Varāroho, ttamā matta, kāsinī varavaṇṇinī;
Patibbatā tvapi satī, kulitthī kulapālikā.
Vidhavā patisuññā tha, patimbarā sayambarā;
Vijātā tu pasūtā ca, jātāpaccā pasūtikā.
Dūtī sañcārikā dāsī, tu ceṭī kuṭadhārikā;
Vāruṇī, kkhaṇikā tulyā, khattiyānī tu khattiyā.
Dāro jāyā kalattañca, gharaṇī bhariyā piyā,
Pajāpatī ca dutiyā, sā pādaparicārikā.
Sakhī tvā’lī vayassā tha, jārī cevā’ticārinī;
Pume tū’tu rajo pupphaṃ, utunī tu rajassalā.
Pupphavatī garugabbhā, pannasattā ca gabbhinī;
Gabbhāsayo jalābupi, kalalaṃ punnapuṃsake.
Dhavotu sāmiko bhattā, kanto pati varo piyo;
Atho papati jāro thā,
Paccaṃ putto’trajo suto.
Tanujo tanayo sūnu, puttādī dhītari’tthiyaṃ;
Nāriyaṃ duhitā dhītā,
Sajāto tvo’raso suto.
Jāyāpatī janipatī, jayampatī tu dampatī [dampatīti padaṃ pulliṅga bahuvacanantaṃ ikārantaṃ, tudampati (ṭī.)];
Atha vassavaro vutto, paṇḍako ca napuṃsakaṃ.
Bandhavo bandhu sajano, sagotto ñāti ñātako;
Sālohito sapiṇḍo ca,
Tāto tu janako pitā.
Amma, mbā jananī mātā, janetti janikā bhave;
Upamātā tu dhāti’tthī,
Sālo jāyāya bhātiko.
Nanandā sāmibhaginī, mātāmahī tu ayyikā;
Mātulo mātubhātā,ssa, mātulānī pajāpati.
Jāyāpatīnaṃ jananī, sassu vuttātha tappitā;
Sasuro bhāgineyyotu, putto bhaginiyā bhave.
Nattā vutto paputto tha, sāmibhātā tu devaro;
Dhītupati tu jāmātā,
Ayyako tu pitāmaho.
Mātucchā mātubhaginī, pitucchā bhaginī pitu;
Papitāmaho payyako,
Suṇhā tu suṇisā husā.
Sodariyo sagabbho ca, sodaro sahajo pyatha;
Mātāpitū te pitaro, puttā tu puttadhītaro.
Sasurā sassusasurā, bhātubhaginī bhātaro;
Bālattaṃ bālatā bālyaṃ, yobbaññaṃtu ca yobbanaṃ.
Sukkā tu palitaṃ kesā, dayo tha jaratā jarā;
Puthuko pillako chāpo, kumāro bāla potakā.
Athu’ ttānasayu’ttāna, seyyakā thanapopi ca;
Taruṇo ca vayaṭṭho ca, daharo ca yuvā susu;
Māṇavodārakocātha, sukumāro sukhedhito.
Mahallako ca vuddho ca, thero jiṇṇo ca jiṇṇako;
Aggajo pubbajo jeṭṭho, kaniyo kaniṭṭho nujo.
Valittaco tu valino; Tīsu’ttānasayādayo;
Sīso’ttamaṅgāni siro, muddhā ca matthako bhave;
Keso tu kuntalo vālo, ttamaṅgaruha muddhajā.
Dhammillo saṃyatā kesā,
Kākapakkho sikhaṇḍako;
Pāso hattho kesacaye;
Tāpasānaṃ tahiṃ jaṭā.
Thiyaṃ veṇī paveṇī ca;
Atho cūḷā sikhā siyā;
Sīmanto tu mato nāri, kesamajjhamhi paddhati.
Lomaṃ tanuruhaṃ romaṃ, pamhaṃ pakhuma makkhigaṃ;
Massu vuttaṃ pumamukhe, bhū tvitthī bhamuko bhamu.
Bappo [khappo (ṭī.)] nettajala’ssūni, nettatārā kanīnikā;
Vadanaṃ tu mukhaṃ tuṇḍaṃ, vattaṃ lapana mānanaṃ.
Dvijo lapanajo danto, dasano radano rado;
Dāṭhā tudantabhedasmiṃ, apāṅgo tvakkhikoṭisu.
Dantāvaraṇa moṭṭho cā, pya’dharo dasanacchado;
Gaṇḍo kapolo hanvitthī [gaṇḍatthī (ṭī.) hanvatthī=hanu+itthī; hana+u (ṇvādi)],
Cubukaṃ tva’ dharā adho.
Galo ca kaṇṭho gīvā ca, kandharā ca sirodharā;
Kambugīvā tu yā gīvā, suvaṇṇāliṅgasannibhā;
Aṅkitā tīhi lekhāhi, kambugīvā thavā matā.
Aṃso nitthī bhujasiro, khandho tassandhi jattu taṃ;
Bāhumūlaṃ tu kaccho, dho, tva’ssa passa manitthiyaṃ.
Bāhu bhujādvīsu bāhā, hattho tu kara pāṇayo;
Maṇibandho pakoṭṭhanto, kapparo tu kapoṇya’tha.
Maṇibandha kaniṭṭhānaṃ, pāṇissa karabho,ntaraṃ;
Karasākhā, ṅgulī tā tu, pañca, ṅguṭṭho ca tajjanī;
Majjhimā nāmikā cāpi, kaniṭṭhā’ti kamā siyuṃ.
Padeso tālagokaṇṇā, vidatthi,tthī kamā tate;
Tajjanyādiyute’ṅguṭṭhe, pasato pāṇi kuñcito.
Ratanaṃ kukku hattho tha, pume karapuṭo,ñjali;
Karajo tu nakho nitthī, khaṭako muṭṭhi ca dvīsu.
Byāmo sahakarā bāhu, dve passadvayavitthatā;
Uddhantata bhujaposa, ppamāṇe porisaṃ tisu.
Uro ca hadayaṃ cātha, thano kuca payodharā;
Cūcukaṃ tu thanaggasmiṃ, piṭṭhaṃ tu piṭṭhi nāriyaṃ.
Majjho’nitthī vilaggo ca, majjhimaṃ kucchi [catukkaṃ udare; 944-gāthāpi passitabbā] tu dvisu;
Gahaṇītthyudaraṃ gabbho, koṭṭhonto kucchisambhave.
Jaghanaṃ tu nitambo ca, soṇī ca kaṭi nāriyaṃ;
Aṅgajātaṃ rahassaṅgaṃ, vatthaguyhañca mehanaṃ.
Nimittañca varaṅgañca, bījañca phalameva ca;
Liṅgaṃ aṇḍaṃ tu koso ca,
Yoni tvitthīpumebhagaṃ.
Asuci sambhavo sukkaṃ, pāyu tu purise gudaṃ;
Vā pume gūtha karīsa, vaccāni ca malaṃ chakaṃ.
Uccāro mīḷha mukkāro, passāvo mutta muccate;
Pūtimuttañca gomutte, ssādīnaṃ chakaṇaṃ male.
Dvīsvadho nābhiyā vatthi, ucchaṅga’ṅkā tu’bho pume;
Ūru satthi pume ūru, pabbaṃ tu jāṇu jaṇṇu ca.
Gopphako pādagaṇṭhipi, pume tu paṇhi pāsaṇi;
Pādaggaṃ papado pādo, tu pado caraṇañca vā.
Aṅgaṃtva’vayavo vutto, phāsulikā tu phāsukā;
Paṇḍake aṭṭhi dhātvitthī, galantaṭṭhi tu akkhako.
Kapparo tu kapālaṃ vā, kaṇḍarā tu mahāsirā;
Pume nhāru citthī sirā, dhamanī tha rasaggasā.
Rasaharaṇya’tho maṃsa, māmisaṃ pisitaṃ bhave;
Tiliṅgikaṃ tu vallūra, muttattaṃ atha lohitaṃ.
Rudhiraṃ soṇitaṃ rattaṃ, lālā kheḷo elā bhave;
Purise māyu pittañca, semho nitthī silesumo.
Vasā vilīnasneho tha, medo ceva vapā bhave;
Ākappo veso nepacchaṃ, maṇḍanaṃ tu pasādhanaṃ.
Vibhūsanaṃ cābharaṇaṃ, alaṅkāro pilandhanaṃ;
Kirīṭa makuṭā’nitthī, cūḷāmaṇi siromaṇi.
Siroveṭhana muṇhīsaṃ, kuṇḍalaṃ kaṇṇaveṭhanaṃ;
Kaṇṇikā kaṇṇapūro ca, siyā kaṇṇavibhūsanaṃ.
Kaṇṭhabhūsā tu gīveyyaṃ, hāro muttāvali’tthiyaṃ;
Niyuro valayo nitthī, kaṭakaṃ parihārakaṃ.
Kaṅkaṇaṃ karabhūsā tha, kiṅkiṇī [kiṃkaṇī kiṃ kaṇikā (ka.)] khuddaghaṇṭikā;
Aṅgulīyaka maṅgulyā, bharaṇaṃ, sākkharaṃ tu taṃ.
Muddikā’ṅgulimuddā tha, rasanā mekhalā bhave;
Keyūra maṅgadañceva, bāhumūlavibhūsanaṃ.
Pādaṅgadaṃ tu mañjīro, pādakaṭaka nūpurā;
Alaṅkārappabhedā tu, mukhaphullaṃ tatho’ṇṇataṃ;
Uggatthanaṃ giṅgamaka, miccevamādayo siyuṃ.
Cela macchādanaṃ vatthaṃ, vāso vasana maṃsukaṃ;
Ambarañca paṭo nitthī, dussaṃ colo ca sāṭako.
Khomaṃ dukūlaṃ koseyyaṃ, pattuṇṇaṃ kambalo ca vā;
Sāṇaṃ koṭamburaṃ bhaṅga, ntyādi vatthantaraṃ mataṃ.
Nivāsana ntarīyānya, ntaramantaravāsako;
Pāvāro tu’ttarāsaṅgo, upasaṃbyāna muttaraṃ.
Uttarīya matho vattha, mahatanti mataṃ navaṃ;
Nantakaṃ kappaṭo jiṇṇa, vasanaṃ tu paṭaccaraṃ.
Kañcuko vāravāṇaṃ vā, tha vatthāvayave dasā;
Nālipaṭṭoti kathito, uttamaṅgamhi kañcuko.
Āyāmo dīghatā roho,
Pariṇāho visālatā.
Arahaddhajo ca kāsāya, kāsāvāni ca cīvaraṃ;
Maṇḍalaṃ tu tadaṅgāni, vivaṭṭa kusiādayo.
Phala,ttaca, kimi, romā, nyetā vatthassa yoniyo;
Phālaṃ kappāsikaṃ tīsu, khomādī tu tacabbhavā.
Koseyyaṃ kimijaṃ, roma, mayaṃ tu kambalaṃ bhave;
Samānatthā javanikā, sā tirokaraṇī pyatha.
Punnapuṃsaka mullocaṃ, vitānaṃ dvaya mīritaṃ;
Nahānañca sināne tho, bbaṭṭanu’mmajjanaṃ samaṃ.
Visesako tu tilako, tyūbho nitthī ca cittakaṃ;
Candano nitthiyaṃ gandha, sāro malayajo pyatha.
Gosīsaṃ telapaṇṇikaṃ, pume vā haricandanaṃ;
Tilapaṇṇī tu pattaṅga, rañjanaṃ rattacandanaṃ.
Kāḷānusārī kāḷiyaṃ, lohaṃ tvā’garu cā’gaḷu;
Kāḷāgarutu kāḷe’smiṃ, turukkhotu ca piṇḍako.
Katthūrikā migamado, kuṭṭhaṃ tu ajapālakaṃ;
Lavaṅgaṃ devakusumaṃ, kasmīrajaṃ tu kuṅkumaṃ.
Yakkhadhūpo sajjulaso, takkolaṃ tu ca kolakaṃ;
Kosaphala matho jāti, kosaṃ jātiphalaṃ bhave.
Ghanasāro sitabbho ca, kappūraṃ punnapuṃsake;
Alattako yāvako ca, lākhā jatu napuṃsake.
Sirivāso tu sarala, ddavo’ ñjanaṃ tu kajjalaṃ;
Vāsacuṇṇaṃ vāsayogo, vaṇṇakaṃ tu vilepanaṃ.
Gandhamālyādisaṅkhāro, yo taṃ vāsana muccate;
Mālā mālyaṃ pupphadāme [pupphaṃ dāmaṃ (ka.)], bhāvitaṃ vāsitaṃ tisu.
Uttaṃso sekharā’ veḷā, muddhamālye vaṭaṃsako;
Seyyā ca sayanaṃ senaṃ, pallaṅko tu ca mañcako.
Mañcādhāro paṭipādo, mañcaṅge tvaṭanī tthiyaṃ,
Kuḷīrapādo āhacca, pādo ceva masārako;
Cattāro bundikābaddho, time mañcantarā siyuṃ.
Bibbohanaṃ co’ padhānaṃ, pīṭhikā pīṭha māsanaṃ;
Kocchaṃ tu bhaddapīṭhe thā, sandī pīṭhantare matā.
Lomako gonako mato;
Uṇṇāmayaṃ tvattharaṇaṃ, cittakaṃ vānacittakaṃ.
Ghanapupphaṃ paṭalikā, setaṃ tu paṭikā pyatha;
Dvidasekadasānyu’ dda,lomi ekantalomino.
Tadeva soḷasitthīnaṃ, naccayoggañhi kuttakaṃ;
Sīhabyagghādirūpehi, cittaṃ vikatikā bhave.
Kaṭṭissaṃ koseyyaṃ ratana, parisibbita mattharaṇaṃ kamā;
Kosiyakaṭṭissamayaṃ, kosiyasuttena pakatañca.
Dīpo padīpo pajjoto, pume tvādāsa dappaṇā;
Geṇḍuko kaṇḍuko tāla, vaṇṭaṃ tu bījanītthiyaṃ.
Caṅkoṭako karaṇḍo ca, samuggo sampuṭo bhave;
Gāmadhammo asaddhammo, byavāyo methunaṃ rati.
Vivāho payamā pāṇi, ggaho pariṇayo pyatha;
Tivaggo dhamma, kāma,tthā, catuvaggo samokkhakā.
Khujjo ca gaṇḍulo rassa, vāmanā tu lakuṇḍako;
Paṅgulo pīṭhasappī ca, paṅgu chinniriyāpatho.
Pakkho khañjo tu khoṇḍo tha,
Mūgo suññavaco bhave;
Kuṇī hatthādivaṅko ca, valiro tu ca kekaro.
Nikkesasīso khallāṭo,
Muṇḍo tu bhaṇḍu muṇḍiko;
Kāṇo akkhīna mekena,
Suñño andho dvayena tha.
Badhiro sutihīno tha, gilāno byādhitā’turā;
Ummādavati ummatto, khujjādī vāccaliṅgikā.
Ātaṅko āmayo byādhi, gado rogo rujāpi ca;
Gelaññākalla mābādho,
Soso tu ca khayo siyā.
Pīnaso [pīnāsotipi pāṭho] nāsikārogo,
Ghāne siṅghānikā ssavo;
Ñeyyaṃ tva’ru vaṇo nitthī, phoṭo tu piḷakā bhave.
Pubbo pūyo tha rattāti, sāro pakkhandikā pyatha;
Apamāro apasmāro, pādaphoṭo vipādikā.
Vuḍḍhirogo tu vātaṇḍaṃ, sīpadaṃ bhārapādatā;
Kaṇḍū kaṇḍūti kaṇḍūyā, khajju kaṇḍūvanaṃ pyatha.
Pāmaṃ vitacchikā kacchu, sotho tu sayathū’dito;
Dunnāmakañca arisaṃ, chaddikā vamathū’dito.
Davathu paritāpo tha, tilako tilakāḷako;
Visūcikā iti mahā, vireko tha bhagandalo [bhagandaro (ka.)].
Meho jaro kāsa sāsā, kuṭṭhaṃ sūlāmayantarā;
Vutto vejjo bhisakko ca, rogahārī tikicchako.
Sallavejjo sallakatto, tikicchā tu patikriyā;
Bhesajja magado ceva, bhesajaṃ mo’sadhaṃ pyatha.
Kusalā nāmayā rogyaṃ,
Atha kallo nirāmayoti,
Naravaggo niṭṭhito.
4. Catubbaṇṇavagga
Khattiyavagga
Kulaṃ vaṃso ca santānā, bhijanā gotta manvayo;
Thiyaṃ santatya tho vaṇṇā, cattāro khattiyādayo.
Kulīno sajjano sādhu,
Sabhyo cāyyo mahākulo;
Rājā bhūpati bhūpālo, patthivo ca narādhipo.
Bhūnātho jagatipālo, disampati janādhipo;
Raṭṭhādhipo naradevo, bhūmipo bhūbhujo pyatha.
Rājañño khattiyo khattaṃ, muddhābhisitta bāhujā;
Sabbabhummo cakkavattī, bhūpoñño maṇḍalissaro.
Pume licchavi vajjī ca, sakyo tu sākiyo tha ca;
Bhaddakaccānā [bhaddā kaccānā (ṭī.)] rāhula, mātā bimbā yasodharā.
Koṭīnaṃ heṭṭhimantena, sataṃ yesaṃ nidhānagaṃ;
Kahāpaṇānaṃ divasa, vaḷañjo vīsatambaṇaṃ.
Te khattiyamahāsālā, sīti koṭidhanāni tu;
Nidhānagāni divasa, vaḷañjo ca dasambaṇaṃ.
Yesaṃ dvijamahāsālā, tadupaḍḍhe nidhānage;
Vaḷañje ca gahapati, mahāsālā dhane siyuṃ.
Mahāmatto padhānañca, matisajīvo mantinī;
Sajīvo sacivā, macco, senānī tu camūpati.
Nyāsādīnaṃ vivādānaṃ, akkhadasso padaṭṭhari;
Dovāriko patīhāro, dvāraṭṭho dvārapālako.
Anīkaṭṭhoti rājūnaṃ, aṅgarakkhagaṇo mato;
Kañcukī sovidallo ca, anujīvī tu sevako.
Ajjhakkho dhikato ceva,
Heraññiko tu nikkhiko;
Sadesānantaro sattu, mittorājā tato paraṃ.
Amitto ripu verī ca, sapattā rāti satva’ri; (Sattu+ari)
Paccatthiko paripanthī, paṭipakkhā hitāparo.
Paccāmitto vipakkho ca, paccanīka virodhino;
Viddesī ca diso diṭṭho,thā nurodho nuvattanaṃ.
Mitto nitthī vayasso ca, sahāyo [suhajjo (ṭī.)] suhado sakhā;
Sambhatto daḷhamitto tha, sandiṭṭho diṭṭhamattako.
Caro ca guḷhapuriso, pathāvī pathiko’ddhagū;
Dūto tu sandesaharo, gaṇako tu muhuttiko.
Lekhako lipikāro ca, vaṇṇo tu akkharo pyatha;
Bhedo daṇḍo sāma dānā, nyupāyā caturo ime.
Upajāpotu bhedo ca, daṇḍo tu sāhasaṃ damo;
Sāmya’ macco sakhā koso, duggañca vijitaṃ balaṃ;
Rajjaṅgānīti sattete, siyuṃ pakatiyo pica.
Pabhāvu’ssāha, mantānaṃ, vasā tisso hi sattiyo;
Pabhāvo daṇḍajo tejo,
Patāpo tu ca kosajo.
Manto ca mantanaṃ so tu, catukkaṇṇo dvigocaro;
Tigocaro tu chakkaṇṇo, rahassaṃ guyha muccate.
Tīsu vivitta vijana, channā, raho raho byayaṃ;
Vissāso tu ca vissambho,
Yuttaṃ tvo’pāyikaṃ tisu.
Ovādo cānusiṭṭhitthī, pumavajje nusāsanaṃ;
Āṇā ca sāsanaṃ ñeyyaṃ, uddānaṃ tu ca bandhanaṃ.
Āgu vutta [mantu (ka.)] maparādho, karo tu bali muccate;
Puṇṇapatto tuṭṭhidāyo, upadā tu ca pābhataṃ.
Tatho’pāyana mukkoco, paṇṇākāro paheṇakaṃ;
Suṅkaṃ tvanitthī gumbādi, deyye thā’yo dhanāgamo.
Ātapattaṃ tathā chattaṃ, raññaṃ tu hemamāsanaṃ;
Sīhāsanaṃ atho vāḷa, bījanītthī ca cāmaraṃ.
Khaggo ca chatta muṇhīsaṃ, pādukā vālabījanī;
Ime kakudhabhaṇḍāni, bhavanti pañca rājunaṃ.
Bhaddakumbho puṇṇakumbho, bhiṅkāro jaladāyako;
Hatthi,ssa,ratha,pattī tu, senā hi caturaṅginī.
Kuñjaro vāraṇo hatthī, mātaṅgo dvirado gajo;
Nāgo dvipo ibho dantī,
Yūthajeṭṭho tu yūthapo.
Kāḷāvaka gaṅgeyyā, paṇḍara tambā ca piṅgalo gandho;
Maṅgala hemo’posatha,
Chaddantā gajakulāni etāni.
Kalabho ceva bhiṅkotha, pabhinno matta gajjitā;
Hatthighaṭā tu gajatā, hatthīnī tu kareṇukā.
Kumbho hatthisiropiṇḍā, kaṇṇamūlaṃ tu cūlikā;
Āsanaṃ khandhadesamhi, pucchamūlaṃ tu mecako.
Ālāna māḷhako thambho, nitthītu nigaḷo’nduko;
Saṅkhalaṃ tīsvatho gaṇḍo,
Kaṭo dānaṃ tu so mado.
Soṇḍo tu dvīsu hattho tha,
Karaggaṃ pokkharaṃ bhave;
Majjhamhi bandhanaṃ kacchā, kappano tu kuthādayo.
Opavayho rājavayho, sajjito tu ca kappito;
Tomaro nitthiyaṃ pāde, siyā vijjhanakaṇṭako.
Tuttaṃ tu kaṇṇamūlamhi, matthakamhi tu aṅkuso;
Hatthāroho hatthimeṇḍo,
Hatthipo hatthigopako.
Gāmaṇīyo tu mātaṅga, hayādyācariyo bhave;
Hayo turaṅgo turago,
Vāho asso ca sindhavo.
Bhedo assataro tassā,
Jāniyo tu kulīnako;
Sukhavāhī vinīto tha,
Kisoro hayapotako.
Ghoṭako tu khaḷuṅko tha, javano ca javādhiko;
Mukhādhānaṃ khalīno vā, kasā tva ssābhitāḷinī.
Kusā tu nāsarajjumhi, vaḷavā’ssā khuro saphaṃ;
Puccha manitthī naṅguṭṭhaṃ, vālahattho ca vāladhi.
Sandano ca ratho phussa, ratho tu naraṇāya so;
Cammāvuto ca veyaggho,
Deppo byagghassa dīpino.
Sivikā yāpyayānañcā, nitthī tu sakaṭo pya’naṃ [(sakaṭo pi+anaṃ)];
Cakkaṃ rathaṅga mākhyātaṃ, tassanto nemi nāriyaṃ.
Tammajjhe piṇḍikā nābhi, kubbaro tu yugandharo;
Akkhaggakīle āṇītthī, varutho rathagutya’tha.
Dhuro mukhe rathassaṅgā, tva kkho pakkharaādayo;
Yānañca vāhanaṃ yoggaṃ, sabbahatthyādivāhane.
Rathacārī tu sūto ca, pājitā ceva sārathī;
Rathāroho ca rathiko,
Rathī yodho tu yo bhaṭo.
Padāti pattī tu pume, padago padiko mato;
Sannāho kaṅkaṭo vammaṃ, kavaco vā uracchado.
Jālikā tha ca sannaddho, sajjo ca vammiko bhave;
Āmukko paṭimukko tha, purecārī purecaro.
Pubbaṅgamo puregāmī, mandagāmī tu mantharo;
Javano turito vegī, jetabbaṃ jeyya muccate.
Sūra vīrā tu vikkanto, sahāyo nucaro samā;
Sannaddhappabhutī tīsu, pātheyyaṃ tu ca sambalaṃ.
Vāhinī dhajinī senā, camū cakkaṃ balaṃ tathā;
Anīko vā tha vinyāso,
Byūho senāya kathyate.
Hatthī dvādasaposo,ti,
Puriso turago, ratho;
Catuposoti etena, lakkhaṇenā dhamantato.
Hatthānīkaṃ hayānīkaṃ, rathānīkaṃ tayo tayo;
Gajādayo sasatthā tu, pattānīkaṃ catujjanā.
Saṭṭhivaṃsakalāpesu, paccekaṃ saṭṭhidaṇḍisu;
Dhūlīkatesu senāya, yantiyā kkhobhanī[akkhobhiṇī (ka.)] tthiyaṃ.
Sampatti sampadā lakkhī, sirī vipatti āpadā;
Athā vudhañca [āyudhantipi pāṭho] heti’tthī, satthaṃ paharaṇaṃ bhave.
Muttāmutta mamuttañca, pāṇito muttameva ca;
Yantamuttanti sakalaṃ, āyudhaṃ taṃ catubbidhaṃ.
Muttāmuttañca yaṭṭhyādi, amuttaṃ churikādikaṃ;
Pāṇimuttaṃ tu satyādi, yantamuttaṃ sarādikaṃ.
Issāso dhanu kodaṇḍaṃ, cāpo nitthī sarāsanaṃ;
Atho guṇo jiyā jyā tha,
Saro patti ca sāyako.
Vāṇo kaṇḍa musu dvīsu, khurappo [urappo (ka.)] tejanā’sanaṃ;
Tūṇītthiyaṃ kalāpo ca, tūṇo tūṇīra vāṇadhi.
Pakkho tu vājo diddho tu, visappito saro bhave;
Lakkhaṃ vejjhaṃ sarabyañca, sarābhyāso tu’pāsanaṃ.
Maṇḍalaggo tu nettiṃso, asi khaggo ca sāyako;
Kositthī tabbidhāne tho, tharu khaggādimuṭṭhiyaṃ.
Kheṭakaṃ phalakaṃ cammaṃ, illī tu karapālikā;
Churikā satya’siputtī, laguḷo tu ca muggaro.
Sallo nitthi saṅku pume, vāsī tu tacchanītthiyaṃ;
Kuṭhārī [kudhārī (ṭī.)] tthīpharasuso, ṭaṅko pāsāṇadāraṇo.
Kaṇayo bhindivāḷo ca, cakkaṃ kunto gadā tathā;
Satyā’dī satthabhedā tha,
Koṇo’sso koṭi nāriyaṃ.
Niyyānaṃ gamanaṃ yātrā, paṭṭhānañca gamo gati;
Cuṇṇo paṃsu rajo ceva, dhūlī’tthī reṇu ca dvisu.
Māgadho madhuko vutto, vandī tu thutipāṭhako;
Vetāḷiko bodhakaro,
Cakkiko tu ca ghaṇṭiko.
Ketu dhajo paṭākā ca, kadalī ketanaṃ pyatha;
Yo’haṃkāro’ññamaññassa, sā’ hamahamikā bhave.
Balaṃ thāmo sahaṃ satti, vikkamo tvatisūratā;
Raṇe jitassa yaṃ pānaṃ, jayapānanti taṃ mataṃ.
Saṅgāmo sampahāro cā, nitthiyaṃ samaraṃ raṇaṃ;
Ājitthī āhavo yuddha, māyodhanañca saṃyugaṃ.
Bhaṇḍanaṃ tu vivādo ca, viggaho kalaha medhagā;
Mucchā moho tha pasayho,
Balakkāro haṭho bhave.
Uppādo[uppāto (ka.)1027-gāthā passitabbā] bhūtavikati, yā subhāsubhasūcikā;
Īti tvitthī ajaññañca, upasaggo upaddavo.
Nibbuddhaṃ[niyuddhaṃ (ka.)] mallayuddhamhi, jayo tu vijayo bhave;
Parājayo raṇe bhaṅgo, palāyana mapakkamo.
Māraṇaṃ hananaṃ ghāto, nāsanañca nisūdanaṃ;
Hiṃsanaṃ saraṇaṃ hiṃsā, vadho sasana ghātanaṃ.
Maraṇaṃ kālakiriyā, palayo maccu accayo;
Nidhano nitthiyaṃ nāso, kālo’nto cavanaṃ bhave.
Tīsu peto pareto ca,
Mato tha citako cito;
Āḷahanaṃ susānañcā, nitthiyaṃ kuṇapo chavo.
Kabandho nitthiyaṃ deho, sirosuñño sahakriyo;
Atha sivathikā vuttā, susānasmiñhi āmake.
Vandītthiyaṃ karamaro, pāṇo tva’su pakāsito;
Kārā tu bandhanāgāraṃ, kāraṇā tu ca yātanā.
Iti khattiyavaggo.
Brahmabandhu dvijo vippo, brahmā bhovādī brāhmaṇo;
Sottiyo chandaso so tha,
Sissa’ ntevāsino pume.
Brahmacārī gahaṭṭho ca, vanappattho ca bhikkhuti;
Bhavanti cattāro ete, assamā punnapuṃsake.
Carantā saha sīlādī, sabrahmacārino mithu;
Upajjhāyo upajjhā thā, cariyo nissayadādiko [nissayadāyako (ṭī.)].
Upanīyā thavā pubbaṃ, veda majjhāpaye dvijo;
Yo saṅgaṃ sarahassañcā, cariyo brāhmaṇesu so.
Pārampariya metihyaṃ, upadeso tathe’tihā;
Yāgo tu katu yañño tha, vedītthī bhū parikkhatā.
Assamedho ca purisa, medho ceva niraggaḷo;
Sammāpāso vājapeyya, miti yāgā mahā ime.
Itvijo [iditvijo (ṭī.)] yājako cātha,
Sabhyo sāmājiko pyatha;
Parisā sabhā samajjā ca, tathā samiti saṃsado.
Catasso parisā bhikkhu, bhikkhunī ca upāsakā;
Upāsikāyoti imā, thavā ṭṭha parisā siyuṃ.
Tāvatiṃsa,dvija,kkhatta,māra,ggahapatissa ca;
Samaṇānaṃ vasā cātu, mahārājika, brahmunaṃ.
Gāyattippamukhaṃ chandaṃ, catuvīsa’kkharaṃ tu yaṃ;
Vedāna mādibhūtaṃ sā, sāvittī tipadaṃ siyā.
Habyapāke caru mato, sujā tu homadabbiyaṃ;
Paramannaṃ tu pāyāso, habyaṃ tu havi kathyate.
Yūpo thūṇāyaṃ nimmantya, dārumhi tva’raṇī dvisu;
Gāhappaccā’havanīyo, dakkhiṇaggi tayo’ ggayo.
Cāgo vissajjanaṃ dānaṃ, vossaggo cāpadesanaṃ;
Vissāṇanaṃ vitaraṇaṃ, vihāyitā pavajjanaṃ.
Pañca mahāpariccāgo, vutto seṭṭha, dhanassa ca;
Vasena putta dārānaṃ, rajjassa’ ṅgāna meva ca.
Annaṃ pānaṃ gharaṃ vatthaṃ, yānaṃ mālā vilepanaṃ;
Gandho seyyā padīpeyyaṃ, dānavatthū siyuṃ dasa.
Matatthaṃ tadahe dānaṃ, tīsveta muddhadehikaṃ;
Pitudānaṃ tu nivāpo, saddhaṃ tu taṃva sātthato.
Pume atithi āgantu, pāhunā vesikā pyatha;
Aññattha gantu micchanto, gamiko thā ggha magghiyaṃ.
Pajjaṃ pādodakādo tha, sattā’gantvādayo tisu;
Apacitya’ccanā pūjā, pahāro bali mānanā.
Namassā tu namakkāro, vandanā cābhivādanaṃ;
Patthanā paṇidhānañca, purise paṇidhīrito.
Ajjhesanā tu sakkāra, pubbaṅgamaniyojanaṃ;
Pariyesanā nvesanā, pariyeṭṭhi gavesanā;
Upāsanaṃ tu sussūsā, sā pāricariyā bhave.
Mona mabhāsanaṃ tuṇhī, bhāvo tha paṭipāṭi sā;
Anukkamo pariyāyo, anupubbya’pume kamo.
Tapo ca saṃyamo sīlaṃ, niyamo tu vatañca vā;
Vītikkamo’ jjhacāro tha, viveko puthugattatā.
Khuddānukhuddakaṃ ābhi, samācārika muccate;
Ādibrahmacariyaṃ tu, tadaññaṃ sīla mīritaṃ.
Yo pāpehi upāvatto, vāso saddhiṃ guṇehi so;
Upavāsoti viññeyyo, sabbabhogavivajjito.
Tapassī bhikkhu samaṇo, pabbajito tapodhano;
Vācaṃyamo tu muni ca, tāpaso tu isī rito.
Yesaṃyatindriyagaṇā, yatayo vasino ca te;
Sāriputto’patisso tu, dhammasenāpatī rito.
Kolito moggallāno tha,
Ariyo dhigato siyā;
Sotāpannādikā sekhā, nariyo tu puthujjano.
Aññā tu arahattañca, thūpo tu cetiyaṃ bhave;
Dhammabhaṇḍāgāriko ca, ānando dve samā tha ca.
Visākhā migāramātā, sudatto’ nāthapiṇḍiko;
Bhikkhupi sāmaṇero ca, sikkhamānā ca bhikkhunī;
Sāmaṇerīti kathitā, pañcete sahadhammikā.
Patto ticīvaraṃ kāya, bandhanaṃ vāsi sūci ca;
Parissāvana miccete, parikkhārā’ṭṭha bhāsitā.
Sāmaṇero ca samaṇu, ddeso cātha digambaro;
Aceḷako nigaṇṭho ca, jaṭilo tu jaṭādharo.
Kuṭīsakādikā catu, ttiṃsa dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo;
Iti channavuti ete, pāsaṇḍā sampakāsitā.
Pavitto payato pūto, cammaṃ tu ajinaṃ pyatha;
Dantapoṇo dantakaṭṭhaṃ, vakkalo vā tirīṭakaṃ.
Patto pātitthiyaṃnitthī, kamaṇḍalu tu kuṇḍikā;
Athālambaṇadaṇḍasmiṃ, kattarayaṭṭhi nāriyaṃ.
Yaṃ dehasādhanāpekkhaṃ, niccaṃ kammamayaṃ yamo;
Āgantusādhanaṃ kammaṃ, aniccaṃ niyamo bhave.
Iti brāhmaṇavaggo.
Vesso ca vesiyāno tha, jīvanaṃ vutti jīvikā;
Ājīvo vattanaṃ cātha, kasikammaṃ kasitthiyaṃ.
Vāṇijjañca vaṇijjā tha, gorakkhā pasupālanaṃ;
Vessassa vuttiyo tisso, gahaṭṭhā’gārikā gihi.
Khettājīvo kassako tha, khettaṃ kedāra muccate;
Leḍḍu’tto mattikākhaṇḍo, khaṇitti’tthya’vadāraṇaṃ.
Dāttaṃ lavitta masitaṃ [‘‘asita’’ saddo puṃnapuṃsake-1005-gāthā passitabbā], patodo tutta pājanaṃ;
Yottaṃ tu rajju rasmitthī, phālo tu kasako bhave.
Naṅgalañca halaṃ sīro, īsā naṅgaladaṇḍako;
Sammā tu yugakīlasmiṃ, sītā tu halapaddhati.
Muggādike paraṇṇañca, pubbaṇṇaṃ sāliādike;
Sāli vīhi ca kudrūso, godhumo varako yavo;
Kaṅgūti satta dhaññāni, nīvārādī tu tabbhidā.
Caṇako ca kaḷāyo tha,
Siddhattho sāsapo bhave.
Atha kaṅgu piyaṅgu’tthī, ummā tu atasī bhave;
Kiṭṭhañca sassaṃ dhaññañca [viññeyyaṃ (ṭī.)], vīhi thambakarī [thambhakarī (ka.)] rito.
Kaṇḍo tu nāḷa matha so, palālaṃ nitthi nipphalo;
Bhusaṃ kaliṅgaro cātha, thuso dhaññattace tha ca.
Setaṭṭikā sassarogo,
Kaṇo tu kuṇḍako bhave;
Khalo ca dhaññakaraṇaṃ, thambo[thambho (ka.)] gumbo tiṇādinaṃ.
Ayoggo musalo nitthī, kullo suppa manitthiyaṃ;
Atho’ddhanañca culli’tthī, kilañjo tu kaṭo bhave.
Kumbhī’tthī piṭharo kuṇḍaṃ, khaḷopyu’kkhali thālyu’khā;
Kolambo cātha maṇikaṃ, bhāṇako ca arañjaro.
Ghaṭo dvīsu kuṭo nitthī, kumbho kalasa, vārakā;
Kaṃso bhuñjanapatto thā, mattaṃ patto ca bhājanaṃ.
Aṇḍupakaṃ cumbaṭakaṃ, sarāvo tu ca mallako;
Pume kaṭacchudabbi’tthī, kusūlo koṭṭha muccate.
Sāko anitthiyaṃ ḍāko, siṅgīveraṃtu addakaṃ;
Mahosadhaṃ tu taṃ sukkhaṃ, maricaṃ tu ca kolakaṃ.
Sovīraṃ kañjiyaṃ vuttaṃ, āranāḷaṃ thusodakaṃ;
Dhaññambilaṃ biḷaṅgo tha, lavaṇaṃ loṇa muccate.
Sāmuddaṃ sindhavo nitthī, kāḷaloṇaṃ tu ubbhidaṃ;
Biḷakaṃ [biḷāla (ka.)] ceti pañcete, pabhedā lavaṇassa hi.
Guḷo ca phāṇitaṃ khaṇḍo, macchaṇḍī sakkharā iti;
Ime ucchuvikārā tha, guḷasmiṃ visakaṇṭakaṃ.
Lājā siyā’kkhataṃ cātha, dhānā bhaṭṭhayave bhave;
Abaddhasattu mantho ca, pūpā’ pūpā tu piṭṭhako.
Bhattakāro sūpakāro, sūdo āḷāriko tathā;
Odaniko ca rasako, sūpo tu byañjanaṃ bhave.
Odano vā kuraṃ bhattaṃ, bhikkhā cā’nna mathā sanaṃ;
Āhāro bhojanaṃ ghāso,
Taralaṃ yāgu nāriyaṃ.
Khajjaṃ tu bhojja leyyāni, peyyanti catudhā’sanaṃ;
Nissāvo ca tathā’cāmo,
Ālopo kabaḷo bhave.
Maṇḍo nitthīrasaggasmiṃ, vighāso bhuttasesake;
Vighāsādo ca damako, pipāsā tu ca tassanaṃ.
Khuddā jighacchā, maṃsassa, paṭicchādaniyaṃ raso;
Udreko ceva uggāro, sohiccaṃ titti tappanaṃ.
Kāmaṃ tviṭṭhaṃ nikāmañca, pariyattaṃ yathacchitaṃ;
Kayavikkayiko sattha,vāhā’ paṇika vāṇijā.
Vikkayiko tu vikketā,
Kayiko tu ca kāyiko;
Uttamaṇṇo ca dhaniko, dhamaṇṇo tu iṇāyiko.
Uddhāro tu iṇaṃ vuttaṃ, mūlaṃ tu pābhataṃ bhave;
Saccāpanaṃ saccaṃkāro, vikkeyyaṃ paṇiyyaṃ tisu.
Paṭidānaṃ parivatto, nyāso tū’panidhī rito;
Aṭṭhārasantā saṅkhyeyye, saṅkhyā ekādayo tisu;
Saṅkhyāne tu ca saṅkhyeyye, ekatte vīsatādayo;
Vaggabhede bahuttepi, tā ānavuti nāriyaṃ.
Sataṃ sahassaṃ niyutaṃ [nahutaṃ-nayutaṃ (katthaci)], lakkhaṃ koṭi pakoṭiyo;
Koṭipakoṭi nahutaṃ, tathā ninnahutampi ca.
Akkhobhanītthiyaṃ [akkhobhiṇī (ka.)] bindu, abbudañca nirabbudaṃ;
Ahahaṃ ababaṃ cevā, ṭaṭaṃ sogandhi kuppalaṃ.
Kumudaṃ puṇḍarīkañca, padumaṃ kathānampi ca;
Mahākathānā’saṅkhyeyyā, ni’ccetāsu satādi ca.
Koṭyādikaṃ dasaguṇaṃ, satalakkhaguṇaṃ kamā;
Catuttho’ḍḍhena aḍḍhuḍḍho,
Tatiyo ḍḍhatiyo tathā.
Aḍḍhateyyo diyaḍḍho tu,
Divaḍḍho dutiyo bhave;
Tulā, pattha, ṅguli, vasā, tidhā māna matho siyā.
Cattāro vihayo guñjā,
Dve guñjā māsako bhave;
Dve akkhā māsakā pañca, kkhānaṃ dharaṇamaṭṭhakaṃ.
Suvaṇṇo pañcadharaṇaṃ, nikkhaṃ tvanitthi pañca te;
Pādo bhāge catutthe tha, dharaṇāni palaṃ dasa.
Tulā palasataṃ cātha, bhāro vīsati tā tulā;
Atho kahāpaṇo nitthī, kathyate karisāpaṇo.
Kuḍuvo pasato eko,
Pattho te caturo siyuṃ;
Āḷhako caturo patthā, doṇaṃ vācaturā’ḷhakaṃ.
Mānikā caturo doṇā, khārītthī catumānikā;
Khāriyo vīsa vāho tha,
Siyā kumbho dasambaṇaṃ.
Āḷhako nitthiyaṃ tumbho, patthotu nāḷi nāriyaṃ;
Vāho tu sakaṭo cekā,
Dasa doṇā tu ambaṇaṃ.
Paṭivīso ca koṭṭhāso,
Aṃso bhāgo dhanaṃ tu so;
Dabbaṃ vittaṃ sāpateyyaṃ, vasva’ttho vibhavo bhave.
Koso hiraññañca katā, kataṃ kañcana, rūpiyaṃ;
Kuppaṃ tadaññaṃ tambādi, rūpiyaṃ dvaya māhataṃ.
Suvaṇṇaṃ kanakaṃ jāta, rūpaṃ soṇṇañca kañcanaṃ;
Satthuvaṇṇo harī kambu, cāru hemañca hāṭakaṃ.
Tapaniyaṃ hiraññaṃ ta, bbhedā cāmīkarampi ca;
Sātakumbhaṃ tathā jambu, nadaṃ siṅgī ca nāriyaṃ.
Rūpiyaṃ rajataṃ sajjhu, rūpī sajjhaṃ atho vasu;
Ratanañca maṇi dvīsu, puppharāgādī tabbhidā.
Suvaṇṇaṃ rajataṃ muttā, maṇi veḷuriyāni ca;
Vajirañca pavāḷanti, sattā’hu ratanāni’ me.
Lohitaṅko ca paduma, rāgo rattamaṇi pyatha;
Vaṃsavaṇṇo veḷuriyaṃ, pavāḷaṃ vā ca viddumo.
Masāragallaṃ kabaramaṇi, atha muttā ca muttikaṃ;
Rīti [rīrī (ṭī.)] tthī ārakūṭo vā, amalaṃ tva’bbhakaṃ bhave.
Loho nitthī ayo kāḷā,
Yasañca pārado raso;
Kāḷatipu tu sīsañca, haritālaṃ tu pītanaṃ.
Cinapiṭṭhañca sindūraṃ, atha tūlo tathā picu;
Khuddajaṃ tu madhu khuddaṃ, madhucchiṭṭhaṃ tu sitthakaṃ.
Gopālo gopa gosaṅkhyā,
Gomā tu gomiko pyatha;
Usabho balībaddho [balibadda (ka.)] ca, goṇo govasabho vuso.
Vuddho jaraggavo so tha, dammo vacchataro samā;
Dhuravāhī tu dhorayho, govindo dhikato gavaṃ.
Vaho ca khandhadeso tha, kakudho [kakudo (ka.)] kaku vuccate;
Atho visāṇaṃ siṅgañca, rattagāvī tu rohiṇī.
Gāvī ca siṅginī go ca, vañjhā tu kathyate vasā;
Navappasūtikā dhenu, vacchakāmā tu vacchalā.
Gaggarī manthanītthī dve, sandānaṃ dāmamuccate;
Gomiḷho gomayo nitthī, atho sappi ghataṃ bhave.
Navuddhaṭaṃ tu nonītaṃ, damimaṇḍaṃ tu matthu ca,
Khīraṃ duddhaṃ payo thaññaṃ, takkaṃ tu mathitaṃ pyatha.
Khīraṃ dadhi ghataṃ takkaṃ, nonītaṃ pañca gorasā;
Urabbho meṇḍa mesā ca, uraṇo avi eḷako.
Vasso tvajo chagalako,
Oṭṭho tu karabho bhave;
Gadrabho tu kharo vutto, uraṇī tu ajī ajā.
Iti vessavaggo.
Suddo’ntavaṇṇo vasalo, saṃkiṇṇā māgadhādayo;
Māgadho suddakhattājo, uggo suddāya khattajo.
Dvijākhattiyajo sūto, kārutu sippikopume;
Saṅghātotu sajātīnaṃ, tesaṃ seṇī dvisuccate.
Tacchako tantavāyo ca, rajako ca nahāpito;
Pañcamo cammakāroti, kāravo pañcime siyuṃ.
Tacchako vaḍḍhakī mato, palagaṇḍo thapatyapi;
Rathakāro tha suvaṇṇa, kāro nāḷindhamo bhave.
Tantavāyo pesakāro,
Mālākāro tu māliko;
Kumbhakāro kulālo tha,
Tunnavāyo ca sūciko.
Cammakāro rathakāro, kappako tu nahāpito;
Raṅgājīvo cittakāro, pukkuso pupphachaḍḍako.
Veno vilīvakāro ca, naḷakāro samā tayo;
Cundakāro bhamakāro,
Kammāro lohakārako.
Ninnejako ca rajako, nettiko udahārako;
Vīṇāvādī veṇiko tha, usukāro’ suvaḍḍhakī.
Pāṇivādo tu pāṇigho [pāṇiyo (katthaci)];
Pūpiyo pūpapaṇiyo, soṇḍiko majjavikkayī.
Māyā tu sambarī māyā, kāro tu indajāliko;
Orabbhikā sūkarikā, māgavikā te ca sākuṇikā;
Hantvā jīvante’ḷaka, sūkara, miga, pakkhino kamato.
Vāguriko jāliko tha,
Bhāravāho tu bhāriko;
Vetaniko tu bhatako, kammakaro tha kiṃ karo;
Dāso ca ceṭako pesso, bhacco ca paricāriko.
Antojāto dhanakkīto, dāsabyo’pagato sayaṃ;
Dāsā karamarānīto, ccevaṃ te catudhā siyuṃ.
Adāso tu bhujisso tha,
Nīco jammo nihīnako;
Nikkosajjo akilāsu,
Mando tu alaso pyatha.
Sapāko ceva caṇḍālo, mātaṅgo sapaco bhave;
Tabbhedā milakkhajātī, kirāta, savarādayo.
Nesādo luddako byādho,
Migavo tu migabyadho;
Sārameyyo ca sunakho, suno soṇo ca kukkuro.
Svāno suvāno sāḷūro,
Sūno sāno ca sā pume;
Ummattādita māpanno, aḷakkoti suno mato.
Sābandhanaṃ tu gaddūlo, dīpako tu ca cetako;
Bandhanaṃ gaṇṭhi pāso tha, vāgurā [vākarā (sī. ṭī.)] migabandhanī.
Thiyaṃ kuveṇī kumīnaṃ, ānayo jāla muccate;
Āghātanaṃ vadhaṭṭhānaṃ, sūnā tu adhikoṭṭanaṃ.
Thene’kāgāriko samā;
Theyyañca corikā moso,
Vemo vāyanadaṇḍako.
Suttaṃ tantu pume tantaṃ, potthaṃ lepyādikammani;
Pañcālikā potthalikā, vatthadantādinimmitā.
Ugghāṭanaṃ ghaṭīyantaṃ, kūpambubbāhanaṃ bhave;
Mañjūsā peḷā piṭako, tvitthiyaṃ pacchi peṭako.
Byābhaṅgī tvitthiyaṃ kājo, sikkā tvatrā’valambanaṃ;
Upāhano vā pādu’tthī, tabbhedā pādukā pyatha.
Varattā vaddhikā naddhi, bhastā cammapasibbakaṃ;
Soṇṇādyāvattanī mūsā,
Tha kūṭaṃ vā ayoghano.
Kammārabhaṇḍā saṇḍāso, muṭṭhyā’dhikaraṇītthīyaṃ;
Tabbhastā gaggarī nārī, sattaṃ tu pipphalaṃ bhave.
Sāṇo tu nikaso vutto,
Ārā tu sūcivijjhanaṃ;
Kharo ca kakaco nitthī, sippaṃ kammaṃ kalādikaṃ.
Paṭimā paṭibimbañca, bimbo paṭinidhīrito;
Tīsu samo paṭibhāgo, sannikāso sarikkhako.
Samāno sadiso tulyo,
Saṅkāso sannibho nibho;
Opamma mupamānaṃ cu, pamā bhati tu nāriyaṃ.
Nibbeso vetanaṃ mūlyaṃ, jūtaṃ tvanitthi ketavaṃ;
Dhutto’kkhadhutto kitavo, jūtakāra, kkhadevino.
Pāṭibhogotu paṭibhū, akkho tu pāsako bhave;
Pumevā’ ṭṭhapadaṃ[aṭṭhāpadaṃ (ṭī. sī.)] sāri, phalake tha paṇo, bbhuto.
Kiṇṇaṃ tu madirābīje, madhu madhvāsave mataṃ;
Madirā vāruṇī majjaṃ, surā bhavo tu merayaṃ.
Sarako casako nitthī, āpānaṃ pānamaṇḍalaṃ;
Ye’tra bhūrippayogattā, yogikekasmi mīritā;
Liṅgantarepi te ñeyyā, taddhammattā’ññavuttiyanti.
Iti suddavaggo.
Catubbaṇṇavaggo niṭṭhito.
Araññaṃ kānanaṃ dāyo, gahanaṃ vipinaṃ vanaṃ;
Aṭavī’tthī mahāraññaṃ, tva, raññānītthiyaṃ bhave.
Nagarā nātidūrasmiṃ, santehi yo bhiropito;
Tarusaṇḍo sa ārāmo, tatho pavana muccate.
Sabbasādhāraṇā’raññaṃ, rañña muyyāna muccate;
Ñeyyaṃ tadeva pamada, vana mantepurocitaṃ.
Panti vīthyā’vali seṇī, pāḷi lekhā tu rāji ca;
Pādapo viṭapī rukkho, ago sālo mahīruho.
Dumo taru kujo sākhī, gaccho tu khuddapādapo;
Phalanti ye vinā pupphaṃ, te vuccanti vanappatī.
Phalapākāvasāne yo,
Maratyo sadhi sā bhave;
Tīsu vañcyā’phalā cātha, phalino phalavā phalī.
Samphullito tu vikaco, phullo vikasito tisu;
Siro’ggaṃ sikharo nitthī, sākhā tu kathitā latā.
Dalaṃ palāsaṃ chadanaṃ, paṇṇaṃ pattaṃ chado pyatha;
Pallavo vā kisalayaṃ, navubbhinne tu aṅkuro.
Makulaṃ vā kuṭumalo, khārako tu ca jālakaṃ;
Kalikā korako nitthī, vaṇṭaṃ pupphādibandhanaṃ.
Pasavo kusumaṃ pupphaṃ, parāgo pupphajo rajo;
Makarando madhu mataṃ, thavako tu ca gocchako.
Phale tvā’me salāṭu’tto,
Phalaṃ tu pakka muccate;
Campaka’mbādikusuma, phalanāmaṃ napuṃsake.
Mallikādī tu kusume, saliṅgā vīhayo phale;
Jambū’tthī jambavaṃ jambū, viṭapo viṭabhī’tthiyaṃ.
Mūla mārabbha sākhanto, khandho bhāgo tarussa tha;
Koṭaro nitthiyaṃ rukkha, cchidde kaṭṭhaṃ tu dāru ca.
Bundo mūlañca pādo tha, saṅku’tto khāṇunitthiyaṃ;
Karahāṭaṃ tu kando tha, kaḷīro matthako bhave.
Vallarī mañjarī nārī, vallī tu kathitā latā;
Thambho gumbo ca akkhandhe, latā virū patāninī.
Assattho bodhi ca dvīsu, nigrodho tu vaṭo bhave;
Kabiṭṭho ca kapittho ca, yaññaṅgo tu udumbaro.
Koviḷāro yugapatto, uddālo vātaghātako;
Rājarukkho katamālī, ndīvaro byādhighātako.
Dantasaṭho ca jambhīro, varaṇo tu kareri ca;
Kiṃ suko pālibhaddotha, vañjulo tu ca vetaso.
Ambāṭakopītanako, madhuko tu madhuddumo;
Atho guḷaphalo pīlu, sobhañjano ca siggu ca.
Sattapaṇṇi chattapaṇṇo, tiniso tva timuttako;
Kiṃ suko tu palāso tha,
Ariṭṭho phenilo bhave.
Mālūra beluvābillo, punnāgo tu ca kesaro;
Sālavo tu ca loddo tha, piyālo sannakaddu ca.
Likocako tathā’ṅkolo,
Atha guggulu kosiko;
Ambo cūto saho tveso,
Sahakāro sugandhavā.
Puṇḍarīko ca setambo, selu tu bahuvārako;
Sepaṇṇī kāsmirī cātha, kolī ca badarītthiyaṃ.
Kolaṃ cānitthī badaro, pilakkho pippalī’tthiyaṃ;
Pāṭalī kaṇhavantā ca, sādukaṇṭo vikaṅkato.
Tinduko kāḷakkhandho ca, timbarūsaka timbarū;
Erāvato tu nāraṅgo, kulako kākatinduko.
Kadambo piyako nīpo, bhallī bhallātako tisu;
Jhāvuko piculo cātha, tilako khurako bhave.
Ciñcā ca tintiṇī cātha, gaddabhaṇḍo kapītano;
Sālo’ssakaṇṇo sajjo tha,
Ajjuno kakudho bhave.
Niculo mucalindo ca, nīpo tha piyako tathā;
Asano pītasālo tha,
Golīso jhāṭalo bhave.
Khīrikā rājāyatanaṃ, kumbhī kumudikā bhave;
Yūpo [pūgo (ka.)] tu kamuko cātha, paṭṭi lākhāpasādano.
Iṅgudī tāpasataru, bhujapatto tu ābhujī;
Picchilā simbalī dvīsu, rocano koṭasimbalī.
Pakiriyo pūtiko tha, rohī rohitako bhave;
Eraṇḍo tu ca āmaṇḍo, atha sattuphalā samī.
Nattamālo karañjo tha, khadiro dantadhāvano;
Somavakko tu kadaro, sallotu madano bhave.
Athāpi indasālo ca, sallakī khārako siyā;
Devadāru bhaddadāru, campeyyo tu ca campako.
Panaso kaṇṭakiphalo, abhayā tu harītakī;
Akkho vibhītako tīsu, amatā’malakī tisu.
Labujo likuco cātha, kaṇikāro dumuppalo;
Nimbo’riṭṭho pucimando, karako tu ca dāḷimo.
Saralo pūtikaṭṭhañca, kapilā tu ca siṃsapā;
Sāmā piyaṅgu kaṅgupi, sirīso tu ca bhaṇḍilo.
Soṇako dīghavanto ca,
Vakulo tu ca kesaro;
Kākodumbarikā pheggu, nāgo tu nāgamālikā.
Asoko vañjulo cātha, takkārī vejayantikā;
Tāpiñcho ca tamālo tha, kuṭajo girimallikā.
Indayavo phale tassā, ggimantho kaṇikā bhave;
Niguṇṭhi’tthī sinduvāro, tiṇasuññaṃ [tiṇasūlaṃ (ṭī.)] tu mallikā.
Sephālikā nīlikā tha, apphoṭā vanamallikā;
Bandhuko jayasumanaṃ, bhaṇḍiko bandhujīvako.
Sumanā jātisumanā, mālatī jāti vassikī;
Yūthikā māgadhī cātha, sattalā navamallikā.
Vāsantī,tthī atimutto, karavīro’ssamārako;
Mātuluṅgo bījapūro, ummatto tu ca mātulo.
Karamando suseno ca, kundaṃ tu māghya muccate;
Devatāso [devatāḍo (sī. amarakosa)] tu jīmūto,
Thā’milāto mahāsahā.
Atho sereyyako dāsī,
Kiṃ kirāto kuraṇṭako;
Ajjuko sitapaṇṇāso, samīraṇo phaṇijjako.
Japā tu jayasumanaṃ, karīro kakaco bhave;
Rukkhādanī ca vandākā, cittako tva’ggisaññito.
Akko vikīraṇo tasmiṃ,
Tva’ ḷakko setapupphake;
Pūtilatā gaḷocī ca, mubbā madhurasā pyatha.
Kapikacchu duphasso tha, mañjiṭṭhā vikasā bhave;
Ambaṭṭhā ca tathā pāṭhā, kaṭukā kaṭurohiṇī.
Apāmaggo sekhariko, pippalī māgadhī matā;
Gokaṇṭako ca siṅghāṭo, kolavallī’bhapippalī.
Golomī tu vacā cātha, girikaṇya’parājitā;
Sīhapucchī pañhipaṇṇī, sālapaṇṇī tu ca’tthirā; (Cathirā).
Nididdhikā tu byagghī ca, atha nīlī ca nīlinī;
Jiñjuko [jiñjukā (ka.)] ceva guñjā tha, satamūlī satāvarī.
Mahosadhaṃ tva’tivisā, bākucī somavallikā;
Dābbī dāruhaliddā tha, biḷaṅgaṃ citrataṇḍulā.
Nuhī ceva mahānāmo, muddikā tu madhurasā;
Athāpi madhukaṃ yaṭṭhi, madhukāmadhuyaṭṭhikā [madhulaṭṭhikā (sī. ṭī.)].
Vātiṅgaṇo ca bhaṇḍākī, vāttākī brahatī pyatha;
Nāgabalā ceva jhasā, lāṅgalī tu ca sāradī.
Rambhā ca kadalī moco, kappāsī badarā bhave;
Nāgalatā tu tambūlī, aggijālā tu dhātakī.
Tivutā tipuṭā cātha, sāmā kāḷā ca kathyate;
Atho siṅgī ca usabho, reṇukā kapiḷā bhave.
Hiriverañca vālañca, rattaphalā tu bimbikā;
Seleyya’ masmapupphañca, elā tu bahulā bhave.
Kuṭṭhañca byādhi kathito, vāneyyaṃ tu kuṭannaṭaṃ;
Osadhi jātimattamhi, osadhaṃ sabba’ majātiyaṃ.
Mūlaṃ pattaṃ kaḷīra’ggaṃ, kandaṃ miñjā phalaṃ tathā;
Taco pupphañca chattanti, sākaṃ dasavidhaṃ mataṃ.
Papunnāṭo eḷagalo,
Taṇḍuleyyo’ppamāriso;
Jīvanti jīvanī cātha, madhurako ca jīvako.
Mahākando ca lasuṇaṃ, palaṇḍu tu sukandako;
Paṭolo tittako cātha, bhiṅgarājo ca makkavo.
Punannavā sothaghātī, vitunnaṃ sunisaṇṇakaṃ;
Kāravello tu susavī, tumbyā’lābu ca lābu sā.
Eḷālukañca kakkārī, kumbhaṇḍo tu ca vallibho;
Indavāruṇī visālā, vatthukaṃ vatthuleyyako.
Mūlako nitthiyaṃ cuccu, tambako ca kalambako;
Sākabhedā kāsamadda, jhajjharī phaggavā’dayo.
Saddalo ceva dubbā ca, golomī sā sitā bhave;
Gundā ca bhaddamuttañca, rasālo tu’cchu veḷu tu.
Tacasāro veṇu vaṃso, pabbaṃ tu phalu gaṇṭhiso;
Kīcakā te siyuṃ veṇū, ye nadantyā’niladdhutā.
Naḷo ca dhamano poṭa, galo tu kāsa mitthi na;
Tejano tu saro, mūlaṃ, tū’ sīraṃ bīraṇassa hi.
Kuso varahisaṃ dabbo, bhūtiṇakaṃ tu bhūtiṇaṃ;
Ghāso tu yavaso cātha,
Pūgo tu kamuko bhave.
Tālo vibhedikā cātha, khajjurī sindi vuccati;
Hintāla, tāla, khajjūrī, nālikerā tatheva ca;
Tālī ca ketakī nārī, pūgo ca tiṇapādapāti.
Iti araññavaggo.
6. Araññādivagga
Pabbato giri selo’ddi, nagā’cala, siluccayā;
Sikharī bhūdharotha bbha, pāsāṇā’smo’palo silā.
Gijjhakūṭo ca vebhāro, vepullo’sigilī nagā;
Viñjho paṇḍava vaṅkādī, pubbaselo tu co’dayo;
Mandaro paraselo’ttho, himavā tu himācalo.
Gandhamādana kelāsa, cittakūṭa sudassanā;
Kālakūṭo tikūṭā’ssa, pattho tu sānu nitthiyaṃ.
Kūṭo vā sikharaṃ siṅgaṃ, papāto tu taṭo bhave;
Nitambo kaṭako nitthī, nijjharo pasavo’mbuno.
Darī’tthī kandaro dvīsu, leṇaṃ tu gabbharaṃ guhā;
Silāpokkharaṇī soṇḍī, kuñjaṃ nikuñja mitthi na.
Uddha madhiccakā sela, ssāsannā bhūmyu paccakā;
Pādo tu’pantaselo tha,
Dhātu’tto gerikādiko.
Iti selavaggo.
Migindo kesarī sīho, taraccho tu migādano;
Byaggho tu puṇḍarīko tha, saddūlo dīpinī’rito.
Accho ikko ca isso tu,
Kāḷasīho iso pyatha;
Rohiso rohito cātha,
Gokaṇṇo gaṇi kaṇṭakā.
Khagga khaggavisāṇā tu, palāsādo ca gaṇḍako;
Byagghādike vāḷamigo, sāpado tha plavaṅgamo.
Makkaṭo vānaro sākhā, migo kapi valīmukho;
Palavaṅgo, kaṇhatuṇḍo,
Gonaṅgulo[gonaṅgalo (ṭī.)] ti so mato.
Siṅgālo [sigālo (sī.)] jambuko kotthu, bheravo ca sivā pyatha;
Biḷāro babbu mañjāro, koko tu ca vako bhave.
Mahiṃso [mahiso (sī.)] ca lulāyo tha,
Gavajo gavayo samā;
Sallo tu sallako thā’ssa,
Lomamhi salalaṃ salaṃ.
Hariṇo miga sāraṅgā, mago ajinayoni ca;
Sūkaro tu varoho tha,
Pelako ca saso bhave.
Eṇeyyo eṇīmigo ca, pampaṭako tu pampako;
Vātamigo tu calanī, mūsiko tvā’khu unduro.
Camaro pasado ceva, kuruṅgo migamātukā;
Ruru raṅku ca nīko ca, sarabhādī migantarā.
Piyako camūru kadalī, migādī cammayonayo;
Migā tu pasavo sīhā, dayo sabbacatuppadā.
Lūtā tu lūtikā uṇṇa, nābhi makkaṭako siyā;
Vicchiko tvā’ḷi kathito, sarabū gharagoḷikā.
Godhā kuṇḍo pyatho kaṇṇa, jalūkā satapadyatha;
Kalandako kāḷakā tha, nakulo maṅguso bhave.
Kakaṇṭako ca saraṭo, kīṭo tu puḷavo kimi;
Pāṇako cāpyatho uccā,
Liṅgo lomasapāṇako.
Vihaṅgo vihago pakkhī, vihaṅgama khaga’ṇḍajā;
Sakuṇo ca sakunto vi, pataṅgo sakuṇī dvijo.
Vakkaṅgo pattayāno ca, patanto nīḷajo bhave;
Tabbhedā vaṭṭakā jīva, ñjīvo cakora tittirā.
Sāḷikā karavīko ca, ravihaṃso kukutthako;
Kāraṇḍavo ca pilavo [bilavo (ṭī.)], pokkharasātakā’dayo.
Patattaṃ pekhuṇaṃ pattaṃ, pakkho piñchaṃ chado garu;
Aṇḍaṃ tu pakkhibīje tha, nīḷo nitthī kulāvakaṃ.
Supaṇṇamātā vinatā, mithunaṃ thīpumadvayaṃ;
Yugaṃ tu yugalaṃ dvandaṃ, yamakaṃ yamalaṃ yamaṃ.
Samūho gaṇa saṅghātā, samudāyo ca sañcayo;
Sandoho nivaho ogho, visaro nikaro cayo.
Kāyo khandho samudayo, ghaṭā samiti saṃhati;
Rāsi puñjo samavāyo, pūgo jātaṃ kadambakaṃ.
Byūho vitāna gumbā ca, kalāpo jāla maṇḍalaṃ;
Samānānaṃ gaṇo vaggo,
Saṅgho sattho tu jantunaṃ.
Sajātikānaṃ tu kulaṃ, nikāyo tu sadhamminaṃ;
Yūtho nitthī sajātiya, tiracchānānamuccate.
Supaṇṇo venateyyo ca, garuḷo vihagādhipo;
Parapuṭṭho parabhato, kuṇālo kokilo piko.
Moro mayūro varahī, nīlagīva sikhaṇḍino;
Kalāpī ca sikhī kekī, cūḷā tu ca sikhā bhave.
Sikhaṇḍo varahañceva, kalāpo piñcha mapyatha;
Candako mecako cātha, chappado ca madhubbato.
Madhulīho madhukaro, madhupo bhamaro ali;
Pārāvato kapoto ca, kakuṭo ca pārevato.
Gijjho gaddhotha kulalo, seno byagghīnaso pyatha;
Tabbhedā sakuṇagghi’tthī, āṭo dabbimukhadvijo.
Uhuṅkāro ulūko ca, kosiyo vāyasāri ca;
Kāko tva’riṭṭho dhaṅko ca, balipuṭṭho ca vāyaso.
Kākolo vanakāko tha,
Lāpo laṭukikā pyatha;
Vāraṇo hatthiliṅgo ca, hatthisoṇḍavihaṅgamo.
Ukkuso kuraro kola,ṭṭhipakkhimhi ca kukkuho;
Suvo tu kīro ca suko, tambacūḷo tu kukkuṭo.
Vanakukkuṭo ca nijjivho, atha koñcā ca kuntanī;
Cakkavāko tu cakkavho, sāraṅgotu ca cātako.
Tuliyo pakkhibiḷālo,
Satapatto tu sāraso;
Bako tu sukkakākotha,
Balākā visakaṇṭhikā.
Lohapiṭṭho tathā kaṅko, khañjarīṭo tu khañjano;
Kalaviṅko tu cāṭako, dindibho tu kikī bhave.
Kādambo kāḷahaṃsotha, sakunto bhāsapakkhini;
Dhūmyāṭo tu kaliṅgotha,
Dātyūho kāḷakaṇṭhako.
Khuddādī makkhikābhedā, ḍaṃso piṅgalamakkhikā;
Āsāṭikā makkhikāṇḍaṃ, pataṅgo salabho bhave.
Sūcimukho ca makaso, cīrī tu jhallikā [jhillikā (ka.)] tha ca;
Jatukā jinapattā tha, haṃso setacchado bhave.
Te rājahaṃsā rattehi, pādatuṇḍehi bhāsitā;
Mallikā’khyā dhataraṭṭhā, malīnehya’sitehi ca.
648. Tiraccho tu tiracchāno, tiracchānagato siyāti.
Iti araññādivaggo.
7. Pātālavagga
Adhobhuvanaṃ pātālaṃ, nāgaloko rasātalaṃ;
Randhaṃ tu vivaraṃ chiddaṃ, kuharaṃ susiraṃ bilaṃ.
Susi’tthī chiggalaṃ sobbhaṃ, sacchidde susiraṃ tisu;
Thiyaṃ tu kāsu āvāṭo, sapparājā tu vāsukī.
Ananto nāgarājā tha, vāhaso’jagaro bhave;
Gonaso tu tiliccho tha,
Deḍḍubho rājulo bhave.
Kambalo’ssataro meru, pāde nāgātha dhammanī;
Silutto gharasappo tha, nīlasappo silābhu ca.
Āsiviso bhujaṅgo’hi, bhujago ca bhujaṅgamo;
Sarīsapo phaṇī sappā, lagaddā bhogi pannagā.
Dvijivho urago vāḷo, dīgho ca dīghapiṭṭhiko;
Pādūdaro visadharo, bhogo tu phaṇino tanu.
Āsī’tthī sappadāṭhā tha, nimmoko kañcuko samā;
Visaṃ tva’nitthī garaḷaṃ, tabbhedā vā halāhalo.
Kāḷakūṭādayo cātha, vāḷaggātya’hituṇḍiko;
Nirayo duggati’tthī ca, narako, so mahā’ṭṭhadhā;
Sañjīvo kāḷasutto ca, mahāroruva roruvā;
Patāpano avīci’tthī, saṅghāto tāpano iti.
Thiyaṃ vetaraṇī loha, kumbhī tattha jalāsayā;
Kāraṇiko nirayapo,
Nerayiko tu nārako.
Aṇṇavo sāgaro sindhu, samuddo ratanākaro;
Jalanijhu’ dadhi, tassa, bhedā khīraṇṇavādayo.
Velā’ssa kūladeso tha,
Āvaṭṭo salilabbhamo;
Thevo tu bindu phusitaṃ, bhamo tu jalaniggamo.
Āpo payo jalaṃ vāri, pānīyaṃ salilaṃ dakaṃ;
Aṇṇo nīraṃ vanaṃ vālaṃ, toyaṃ ambu’dakañca kaṃ.
Taraṅgo ca tathā bhaṅgo, ūmi vīci pumitthiyaṃ;
Ullolo tu ca kallolo, mahāvīcīsu kathyate.
Jambālo kalalaṃ paṅko, cikkhallaṃ kaddamo pyatha;
Pulinaṃ vālukā vaṇṇu, marū’ru sikatā bhave.
Antarīpañca dīpo vā, jalamajjhagataṃ thalaṃ;
Tīraṃ tu kūlaṃ rodhañca, patīrañca taṭaṃ tisu.
Pāraṃ paramhi tīramhi, oraṃ tva’pāra muccate;
Uḷumpo [uḷupo (ka.)] tu plavo kullo, taro ca paccarī’tthiyaṃ.
Taraṇī tari nāvā ca, kūpako tu ca kumbhakaṃ;
Pacchābandho goṭaviso, kaṇṇadhāro tu nāviko.
Arittaṃ kenipāto tha,
Potavāho niyāmako;
Saṃyattikā tu nāvāya, vāṇijjamācaranti ye.
Nāvāya’ṅgā’ laṅkāro ca, vaṭākāro phiyādayo;
Poto pavahanaṃ vuttaṃ, doṇi tvi’tthī tathā’mbaṇaṃ [ammaṇaṃ (sī.)].
Gabhīra ninna gambhīrā, tho ttānaṃ tabbipakkhake;
Agādhaṃ tva’talamphassaṃ, anaccho kalusā’vilā.
Accho pasanno vimalo, gabhīrappabhutī tisu;
Dhīvaro macchiko maccha, bandha kevaṭṭa jālikā.
Maccho mīno jalacaro, puthulomo’mbujo jhaso;
Rohito magguro siṅgī, balajo muñja pāvusā.
Sattavaṅko savaṅko ca, naḷamīno ca gaṇḍako;
Susukā sapharī maccha, ppabhedā makarādayo.
Mahāmacchā timi timi, ṅgalo timirapiṅgalo;
Ānando timinando ca, ajjhāroho mahātimi.
Pāsāṇamaccho pāṭhīno, vaṅko tu baḷiso bhave;
Susumāro [saṃsumāro (ṭī.), suṃsumāro (sī.)] tu kumbhīlo,
Nakko kummo tu kacchapo.
Kakkaṭako kuḷīro ca, jalūkā tu ca rattapā;
Maṇḍūko dadduro bheko;
Gaṇḍuppādo mahīlatā.
Atha sippī ca sutti’tthī, saṅkhe tu kambu’nitthiyaṃ;
Khuddasaṅkhye saṅkhanakho, jalasutti ca sambuko.
Jalāsayo jalādhāro, gambhīro rahado tha ca;
Udapāno pānakūpo, khātaṃ pokkharaṇī’tthiyaṃ.
Taḷāko ca saro’nitthī, vāpī ca sarasī’tthiyaṃ;
Daho’mbujākaro cātha, pallalaṃ khuddako saro.
Anotatto tathā kaṇṇa, muṇḍo ca rathakārako;
Chaddanto ca kuṇālo ca, vuttā mandākinī’tthiyaṃ.
Tathā sīhappapātoti, ete satta mahāsarā;
Āhāvo tu nipānañcā, khātaṃ tu devakhātakaṃ.
Savantī ninnagā sindhu, saritā āpagā nadī;
Bhāgīrathī tu gaṅgā tha, sambhedo sindhusaṅgamo.
Gaṅgā’ciravatī ceva, yamunā sarabhū (sarabū [sarayū (ka.)] ) mahī;
Imā mahānadī pañca, candabhāgā sarassatī [sarasvatī (sī. ṭī.)].
Nerañjarā ca kāverī, nammadādī ca ninnagā;
Vārimaggo paṇālī’tthī [panāḷī (ṭī.)], pume candanikā tu ca.
Jambālī oligallo ca, gāmadvāramhi kāsuyaṃ;
Saroruhaṃ satapattaṃ, aravindañca vārijaṃ.
Anitthī padumaṃ paṅke, ruhaṃ nalina pokkharaṃ;
Muḷālapupphaṃ kamalaṃ, bhisapupphaṃ kusesayaṃ.
Puṇḍarīkaṃ sitaṃ, rattaṃ, kokanadaṃ kokāsako;
Kiñjakkho kesaro nitthī, daṇḍo tu nāla muccate.
Bhisaṃ muḷālo nitthī ca, bījakoso tu kaṇṇikā;
Padumādisamūhe tu, bhave saṇḍamanitthiyaṃ.
Uppalaṃ kuvalayañca, nīlaṃ tvi’ndīvaraṃ siyā;
Setetu kumudañcassa, kando sālūka muccate.
Sogandhikaṃ kallahāraṃ, dakasītalikaṃ pyatha;
Sevālo nīlikā cātha, bhisinya’mbujinī bhave.
690.Sevālā tilabījañca, saṅkhe ca paṇakādayoti.
Iti pātālavaggo.
Bhūkaṇḍo dutiyo.
TẢI MOBILE APP PHẬT GIÁO THERAVĀDA ĐỂ XEM THÊM NHIỀU THÔNG TIN HỮU ÍCH (ANDROID & IOS)
